De totale financiële opgave zoals die zich op dit moment laat aanzien bedraagt vanaf 2026 ongeveer 12,5 miljoen euro. Zoals gezegd is daarbij sprake van de nodige risico’s en onzekerheden waarvan de verdere structurele doorwerking deels buiten het bestek van het financieel meerjarenperspectief 2024-2027 ligt.
De aanloop naar de begroting 2024 is hiermee bijzonder van karakter en deze situatie is niet exclusief voor Almelo 60% van de gemeenten verwacht in 2026 een tekort, een schrale troost. De keuzes van het Rijk raken alle gemeenten in Nederland. In de komende tijd zullen wij het speelveld verder verkennen, zodat duidelijker wordt hoe onze financiële positie zich ontwikkelt, hoe onze uitgaven zich verhouden tot die van andere gemeenten, de ontwikkelingen in het gemeentefonds en welke ontwikkelingen en keuzes van invloed zijn op onze gemeentelijke financiën. Hiermee krijgen we de opgave scherper en ontstaan mogelijk nieuwe inzichten ten aanzien van handelingsalternatieven. Vanzelfsprekend houden wij vast aan een kritische beoordeling van onze uitgaven en een strakke budgetdiscipline. Dit betekent dat wij middelen doelmatig inzetten en steeds kijken of wij onze ambities en doelen kunnen bereiken tegen lagere kosten.
Landelijk wordt in de breedte gezocht naar oplossingen. Onder andere de VNG commissie Gemeentefinanciën buigt zich over deze kwestie. Duidelijk is wel dat wij lokaal voor een stevig dilemma worden geplaatst.
- Alles wat we nu doen in termen van minder en bezuinigen sterkt de Rijksoverheid in haar argumenten dat het wel minder kan. Immers gemeenten hielden in 2021 gezamenlijk 1.760 miljoen euro over.
- Voor uitgaven die we doen in de periode 2022-2025 is geen dekking vanaf 2026. Zeker voor Almelo pakt dit extra hard uit, omdat de bezuinigingen uit voorgaande jaren nu juist ruimte boden en bieden om weer te investeren.
Om in uitersten te denken kunnen we ‘niets’ doen en leveren alleen een sluitende begroting 2024. Daarmee sluiten we min of meer aan bij de suggesties die ook binnen de VNG worden besproken. Ander uiterste is we spannen ons tot het uiterste in om een sluitend meerjarenperspectief te presenteren. Uiteraard kom je dan al snel op een gesprek wat voor gemeente wij dan willen zijn. Dat wordt een moeilijke discussie als er structureel onvoldoende middelen zijn om de wettelijke en noodzakelijke taken uit te voeren.
Wij kiezen daarom voor een behoedzame en flexibele strategie die een balans vindt tussen tijdig maatregelen kunnen nemen enerzijds, en monitoren en zo nodig bijsturen anderzijds. Deze strategie bestaat uit de volgende onderdelen en afspraken:
Verscherpt afwegingskader nieuw beleid
Conclusie van het huidige middelenkader is dat er binnen de meerjarenraming op dit moment geen ruimte is voor structurele beleidsintensiveringen. Wij stellen dan ook voor om hier in de komende jaren terughoudend mee om te gaan. Ons doel is het tekort vanaf 2026 niet verder op te laten lopen. Dit betekent dat voor nieuw, structureel beleid in beginsel geen ruimte is, tenzij dit beleid (op termijn) kan bijdragen aan een verbetering van onze financiële meerjarenraming. Dit vraagt om een kritische afweging van uw raad en ons college. We stellen onszelf daarbij als opgave om voor deze beleidsintensiveringen in de eerste plaats ruimte te zoeken binnen de begroting.
Brede evaluatie sociaal domein
Veruit de grootste druk op de gemeentelijke begroting komt voort uit de diverse open-einde regelingen in het sociaal domein. Er zijn in de afgelopen raadsperiode diverse maatregelen genomen met het oog op het terugbrengen van de lasten in het brede sociaal domein (maatregelplannen I, II en III). Daarmee ging een totale besparingsambitie van circa 7 miljoen euro gemoeid. In het verlengde van het in 2021 door de Visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein van de VNG uitgevoerde onderzoek geven wij opdracht om in aanloop naar de perspectiefnota 2025-2028 een brede evaluatie uit te voeren naar de inrichting het sociaal domein en de wijze waarop wij als gemeente uitvoering geven aan onze wettelijke taken. Dit met als doel de kosten in het sociaal domein ook op langere termijn beheersbaar te houden, zodat wij het leveren van kwalitatieve goede zorg in de toekomst kunnen waarborgen. Dit vraagt in de komende jaren mogelijk om nieuwe en scherpere politiek-bestuurlijke keuzes.
Uitwerken maatregelenpakket van 12,5 miljoen euro
Wij verwachten dat het Rijk zijn verantwoordelijkheid neemt en vanaf 2026 zal zorgen voor een toereikende financiering van gemeenten en de aan hen opgelegde taken. Tegelijkertijd zijn we realistisch: het valt niet uit te sluiten dat wij op enig moment maatregelen moeten nemen die ingrijpen op onze doelen, taken en ambities en de manier waarop wij deze willen bereiken.
Om tijdig te beschikken over de noodzakelijke inzichten die nodig zijn om als college en raad zo nodig tijdig bij te kunnen sturen, vraagt het college uw raad om in deze perspectiefnota een aantal zoekrichtingen vast te stellen waarlangs een maatregelenpakket van ongeveer 12,5 miljoen euro structureel zal worden uitgewerkt. Duidelijk is wel dat, gelet op de omvangrijke bezuinigingen die in het afgelopen decennium zijn doorgevoerd, de opgave in alle redelijkheid niet gerealiseerd kan worden met efficiëntiemaatregelen en kaasschaven, maar dat keuzes rond taken en de intensiteit van de uitvoering nodig zijn. De navolgende zoekrichtingen worden voorgesteld:
- Sociaal domein (n.a.v. brede evaluatie sociaal domein)
- Onderhoud en beheer openbare ruimte
- Versoberen cultureel en recreatief aanbod, inclusief sport.
- Versoberen (publieke) dienstverlening
- Besparingen op het gebied van welzijn en preventie
- Bijdrage van verbonden partijen
- Onderwijshuisvesting
- Inkomstenverhogende maatregelen
Een eerste uitwerking van het besparingspotentieel dat volgt uit deze zoekrichtingen wordt aangeboden in aanloop naar de begroting 2024. De raad heeft daarbij de keuze om de maatregelen die voldoende concreet zijn uitgewerkt al dan niet te verwerken, mede rekening houdend met de ontwikkelingen in het financieel meerjarenperspectief (o.a. Hervormingsagenda jeugd + gemeentefondssystematiek). Voor zover maatregelen niet worden ingeboekt kunnen deze achter de hand worden gehouden om op een later moment waar nodig te worden ingezet. Ook is het mogelijk dat bepaalde zoekrichtingen in de korte tijd tussen perspectiefnota en begroting nog onvoldoende uitgewerkt kunnen worden. Deze zoekrichtingen worden verder uitgewerkt richting de perspectiefnota 2025-2028.
Begrotingsanalyse
Afhankelijk van de resultaten van het overleg met het Rijk en de mate waarin bovenstaande zoekrichtingen het mogelijk maken vanaf 2026 een sluitend financieel meerjarenperspectief te presenteren, zullen wij uiterlijk bij de perspectiefnota 2025-2028 opdracht geven om ambtelijk in (nog) bredere zin financiële besparingsmogelijkheden in beeld te brengen.
