In het coalitieakkoord 2022-2026 ‘Bouwen aan kansen voor iedereen’ is opgenomen dat de opgaven op het gebied van economie en arbeidsmarkt programmatisch uitgewerkt zullen worden. Nadruk ligt hierbij op het faciliteren van ondernemers in hun ontwikkeling en het benutten van het ‘’ongeziene talent” in Almelo op de arbeidsmarkt.
Het Programma economie en arbeidsmarkt kan gezien worden als een follow up van het programma economie en participatie van de afgelopen jaren (2018-22022). Toen veel energie op de totstandkoming van een goed functionerend team EZ accountmanagement/Ondernemersloket. Met de inrichting van het ondernemersloket is de dienstverlening aan de ondernemers en het bedrijfsleven van Almelo sterk verbeterd. Hiermee wordt het ondernemersklimaat versterkt doordat signalen vroegtijdig worden opgevangen en er een herkenbaar punt is voor ondernemers. Daarnaast was er veel aandacht op de ambities m.b.t. ontwikkeling van de bijstandsuitkeringen, schuldenaanpak en bijbehorende taakstellingen. Deze resultaten van het programma zijn nu voor een belangrijk deel geborgd in de lijn: uitvoering Participatiewet, aanpak schulden via het schuldenlab en de schuldenspecialisten.
In het nieuwe programma E&A onderzoeken we breder (dan puur alleen de bijstandsuitkeringen) de kansen op een grotere inzet van de Almelose beroepsbevolking op de arbeidsmarkt, hetgeen cruciaal is gezien de vele openstaande vacatures. Ook het toenemende belang van MBO’ers nemen we hierin mee. En kijken we hoe we nieuw talent aan de stad kunnen binden. Naast schaarste aan beschikbaar personeel is ook grond een schaars goed. De ruimtelijke vraag naar nieuwe werklocaties vullen we daarom in door te starten met het opstellen van een economisch-ruimtelijke visie die antwoord moet bieden op de vraag waar en hoe we onze lokale bedrijvigheid kunnen faciliteren in hun groeibehoefte en welke strategie we kunnen voeren op verdere verduurzaming en revitalisering van onze terreinen. Deze strategie ontwikkelen in samenwerking met het programma stedelijke ontwikkeling. De verdere planvorming met betrekking tot het regionale XL Businesspark-2 is nu belegd bij de lijn.
Economische ontwikkeling Almelo
Almelo is met ruim 45.430 arbeidsplaatsen een wezenlijk onderdeel van de banenmotor in Twente. De afgelopen decennia is veel geïnvesteerd in nieuwe werkgebieden rondom de stad. De textielindustrie uit de 19 e en begin 20 e eeuw heeft plaatsgemaakt voor nieuwe vormen van werkgelegenheid , zoals innovatieve maakindustrie en logistiek en distributie die zich bevinden op de verschillende bedrijventerreinen, zoals Twentepoort, Bedrijvenpark Twente en XL Businesspark. Ook groeide de werkgelegenheid op de bedrijventerreinen de laatste 10 jaren fors sterker dan elders in Almelo (5,4 % t.o.v. 3,8%).
De economie van Almelo kent met name een industrieel karakter. Van alle banen behoort 20% tot de industrie, wat te danken is aan zowel grotere als kleinere bedrijven. Naast maakindustrie heeft Almelo een aantal grote spelers in de hightech die een enorme groei kennen. Ook de logistieke sector (logistiek en transport) is booming. De verwachting is dat deze groei zich de komende jaren doorzet. Andere grote sectoren zijn de groot- en detailhandel (18%) en de gezondheidszorg (19%). Almelo heeft een belangrijke rol richting de omgeving (Noord West Twente) met haar voorzieningen op gebied van zorg (waaronder het ZGT), cultuur en sport.
De werkgelegenheid en het aantal vestigingen ontwikkelen zich positief in Almelo, vooral de laatste drie jaren. Over de laatste 10 jaren bekeken, blijft Almelo wat achter bij de gemiddelden in Nederland en Twente. Net als in de andere Twentse steden is er enorme dynamiek in de ontwikkeling van het aantal ZZP’ers waar het aantal grote bedrijven gelijk is gebleven.
In Twente zorgen de Universiteit Twente en Saxion Hogeschool voor nieuwe bedrijvigheid, nu al zo’n 3.000 spin-offs. De werkgelegenheid van deze bedrijven landt vooral buiten Twente (zo’n 30.000 banen), zo’n 6.000 arbeidsplaatsen blijft in Twente, vooral in Enschede (bron: Twente-index). De vraag is hoe we dit ondernemerschap en deze banen ook voor Twente behouden.
Bedrijventerreinen en (top) werklocaties
Twente kent 5 topwerklocaties waarvan er zich 3 in Enschede bevinden (Kennispark, Connect-U en Techbase), 1 in Hengelo (Hightech Systems Park) en 1 in Almelo (XL Businesspark). De meeste werkgelegenheid bevindt zich op dit moment op Kennispark met ca. 10.000 banen, de relatief grootste groei werd afgelopen jaar gerealiseerd op het XL Businesspark.
Vrijwel alle kavels op XL zijn verkocht en ook op de andere terreinen in Almelo is geen vrije ruimte meer beschikbaar. In de periode 2019-2022 heeft Almelo 37 hectare aan bedrijfsgrond uit gegeven. De prognose t/m 2035 laat een uitbreidingsvraag van nog eens ca. 41 tot 48 hectare zien. Deze vraag bestaat vooral uit uitbreidingsvraag van ons lokale MKB. Ook in de rest van Twente is de vraag naar grootschalige bedrijfskavels groot en groter dan eerder geprognosticeerd.
Daarom heeft Almelo het voortouw genomen in de ontwikkeling van een zesde topwerklocatie, het XL businesspark 2, een regionaal bedrijventerrein voor grootschalige Hightech/innovatieve maakindustrie en logistiek (ca. 75 hectare netto). In november 2022 heeft de Almelose raad besloten om hiervoor de volgende fase van planontwikkeling in te gaan, namelijk van verkennende naar definitiefase. Met de realisatie van het XL Businesspark-2 zal in een deel van de regionale behoefte aan grotere kavels voorzien worden. Daarnaast ligt er een opgave voor alle Twentse gemeenten (ook Almelo) om op zoek te gaan naar uitbreidingsruimte voor haar eigen lokale MKB.
Het tekort aan ruimte voor bedrijvigheid is een grote zorg en bedreiging van de economische vitaliteit en toekomst van Twente en Almelo. Nieuwe ondernemingen (zoals de spin-offs) hebben geen ruimte om zich te vestigen en bestaande bedrijven kunnen niet uitbreiden. Met als mogelijk
gevolg dat er relatief weinig snel groeiende bedrijven zijn en dat bedrijven de gemeente en de regio verlaten. Terwijl de economie een belangrijke voorwaarde is voor een goed en gezond leefklimaat. Immers, de economie biedt werkgelegenheid en daarmee bestaanszekerheid. Een gezonde economie vraagt om ruimte voor verplaatsing en groei. Stilstand is achteruitgang. Het leidt tot een negatieve spiraal.
Ontwikkeling van de beroepsbevolking
Eén van de grootste uitdagingen op economisch gebied is het tekort op de arbeidsmarkt. Het is voor bedrijven steeds uitdagender om geschikt personeel te vinden. De Twentse arbeidsmarkt kenmerkt zich door schaarste. Er is een sterke vraag naar arbeid en er is een toename van de uitstroom aan werkende mensen vanwege pensioen. Dit zorgt voor een uitdaging: zowel een kwantitatieve (te weinig mensen) als een kwalitatieve (te weinig mensen met de juiste vaardigheden). Almelo is met 45.430 arbeidsplaatsen een banenmotor in Twente. Tegelijkertijd is de participatiegraad (het deel van de beroepsbevolking dat daadwerkelijk aan het werk is) relatief laag (en lager dan Twents en Nederlands gemiddelde). Gezien de krapte op de arbeidsmarkt nu en in de toekomst is het van belang dat het ‘ongeziene talent’ beter benut wordt. Arbeidsmigranten vormen voor het bedrijfsleven een welkome aanvulling op hun personeelsbestand en zullen ook in de toekomst nodig blijven. Het is belangrijk om samen met het bedrijfsleven in te zetten op geschikte huisvesting voor deze doelgroep.
Een andere grote uitdaging is het faciliteren van de groei van bedrijven. De gemeente Almelo heeft het initiatief genomen voor het ontwikkelen van een regionaal bedrijventerrein (XL Businesspark 2). Een nieuw bedrijventerrein zorgt voor nieuwe werkgelegenheid voor de regio. Het beoogde profiel voor XL-2 richt zich op hightech/innovatieve maakindustrie (75%) en logistiek (25%). De huidige arbeidspopulatie in Almelo bestaat vooral uit MBO-geschoolden, en in mindere mate uit HBO- en WO geschoolden. De vraag is wat nodig is in de toekomst en in de context van de ontwikkeling van het regionale XL-2 terrein. En vervolgens hoe we er gezamenlijk voor zorgen dat het gewenste arbeidsaanbod ontwikkeld wordt. Dit heeft ook betekenis voor de woningbouwopgave want er moet voor verschillende doelgroepen voldoende en aantrekkelijk woningaanbod zijn. Kortom: Een integrale visie op de ontwikkeling van de arbeidsmarkt en een strategie is nodig.
Vernieuwing van de economische structuur en belang van dienstverlening
Als gevolg van de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne zijn een aantal transities in versnelling geraakt: kijk bijvoorbeeld naar het belang van digitalisering (e-commerce), energie en grondstoffengebruik (circulaire economie). We zien schaalvergroting, nieuwe productieprocessen, een (nog grotere) noodzaak tot innovatie. De ondernemers zijn hier vooral zelf aan zet maar er zijn ondersteuningsmogelijkheden (vanuit het Rijk, de Provincie en de regio) waar zij gebruik van kunnen maken. Een goed functionerend, proactief ondernemersloket kan de ondernemer helpen hun weg te vinden hierbij. Ons ondernemersloket onderhoudt het dagelijkse contact met de ondernemer, weet wat er speelt, kunnen advies geven en doorverwijzen naar andere organisaties en ondersteunen bij het verder brengen van de vraag in de interne gemeentelijke organisatie. Zij is de belangrijkste schakel tussen het Almelose (MKB) bedrijfsleven en de gemeente. Belangrijk is dat ook voor de vertaling naar beleid en kaders er voldoende capaciteit voorhanden is.
Almelo aantrekkelijke stad door het groen en blauw
Almelo heeft zich de laatste jaren geprofileerd als de Waterstad van Twente. Het water en het vele groen in de gemeente zijn het onderscheidende karakter van de gemeente en zorgen voor een fijn leefklimaat. Dit biedt kansen op het gebied van recreatie en toerisme. Gemeente Almelo wil de kansen die de vrijetijdseconomie biedt, zo goed mogelijk benutten. De vrijetijdseconomie is een relevant onderdeel van de mix aan economische activiteiten in onze gemeente. Het zorgt voor ontspanning, ontmoeting, beleving van de bewoners en bezoekers. Het draagt bij aan het in stand houden van voorzieningen in de gemeente (denk bijvoorbeeld aan het belang en de functie van ons treinstation en haar intercitystatus). Het zorgt voor werkgelegenheid, directe en afgeleide omzet bij allerlei ondernemers en een passend aanbod van vrijetijdsvoorzieningen. De afgelopen twee coronajaren hebben aangetoond dat de vraag naar recreatie, dicht bij huis, toeneemt. Er worden steeds meer vrijetijdsactiviteiten ondernomen in minder tijd. Authenticiteit en beleving zijn hierin belangrijke trends.
Brede welvaart en Bruto Twents Geluk
De Twente Board (de samenwerking tussen de 14 Twentse gemeenten, onderwijsinstellingen en bedrijfsleven) zet de komende jaren in op het versterken van de brede welvaart in Twente. Onderzoek toont aan dat de brede welvaart vooral in de stedelijke kernen onder druk staat, vooral op het gebied van arbeidsmarktparticipatie, inkomensniveau en gezondheid. Het programma (via de Agenda van Twente en de regiodeals) richt zich op het versterken van het Twentse bedrijfsleven omdat dit de basis is voor brede welvaart, een goede inkomenspositie van inwoners en baanzekerheid en de voorzieningen in stad en regio. Een tweede opgave betreft de optimale inzet van het beschikbare talent om het toenemend tekort aan personeel het hoofd te bieden. De derde opgave gaat over de toegankelijkheid in de zorg die steeds meer onder druk komt te staan.
Concurrentie en snelle veranderingen in de economie noodzaken dat het bedrijfsleven zich steeds vernieuwt en aanpast aan nieuwe omstandigheden. Ruimtelijke randvoorwaarden en de fysieke leefomgeving spelen een belangrijke rol. Ze kunnen de economische dynamiek stimuleren en faciliteren en ruimte geven aan economische transities en duurzame innovaties. Transities en innovaties die nodig zijn voor onze welvaart, werkgelegenheid en welzijn. Het ondernemers/vestigingsklimaat in Almelo staat onder druk omdat er op dit moment geen of beperkt ruimte is voor nieuwe ontwikkelingen en er een tekort is aan (technisch) talent. Maar een sterk ondernemersklimaat vereist niet alleen goede verbindingen en ruimte voor mensen en bedrijven om te werken en te ondernemen, maar vraagt ook om een goede kwaliteit van leven: een leefomgeving die de inwoners een ruim en hoogwaardig niveau biedt van voorzieningen op het gebied van wonen, bewegen, recreëren, ontmoeten en ontspannen.
Kortom, Almelo kent opgaven waarvan er een aantal binnen het programma Economie en Arbeidsmarkt worden opgepakt:
- Er is een tekort aan geschikte ruimte voor bedrijven nu en in de toekomst. Het is belangrijk in en met de regio volop door te gaan met de planontwikkeling van XL Businesspark 2. Tegelijkertijd moet Almelo op zoek naar uitbreidings/vestigingsruimte voor het MKB door te onderzoeken waar nieuw aanbod beschikbaar gemaakt kan worden of waar de bestaande ruimte beter benut kan worden. Daarbij rekening houdend met andere ruimteclaims op gebied van wonen en recreëren.
- De krapte op de arbeidsmarkt neemt toe als gevolg van een afnemende beroepsbevolking en een mismatch tussen vraag en aanbod. Oplossingsrichtingen moeten gevonden worden in het aanboren van het zogenaamde ongezien talent (onbenut arbeidspotentieel) en het vasthouden en aantrekken van nieuw talent.
- Het vasthouden en uitbouwen van een hecht contact tussen gemeente en ondernemers is belangrijk .
- Het is essentieel dat Almelo, naast een aantrekkelijke (binnen)stad met (cultuur)voorzieningen ook investeert in goede vrijetijdsbesteding.
De uitwerking van deze opgaven gaat in afstemming met de lijn en de andere programma’s: voor het ruimtevraagstuk wordt samen opgetrokken met (het programma) stedelijke ontwikkeling. Samen maken we een economisch-ruimtelijke visie om te bepalen hoe we op een toekomstbestendige manier invulling kunnen geven aan de behoefte aan werklocaties. Natuurlijk linken we daarbij met het programma Klimaat als het gaat om de energietransitie op onze bedrijventerreinen. Met de Uitvoering Sociaal kijken hoe/of het ongeziene talent beter ingezet kan worden. En werken we samen met stedelijke ontwikkeling aan een levendige binnenstad door meer beleving en reuring op en aan het water te stimuleren.
Wat wel belangrijk is, ook aandacht en inzet krijgt vanuit de gemeente maar niet vanuit dit programma is de versterking van de kunst en cultuurbeleving en voorzieningen in onze stad, de huisvesting van arbeidsmigranten, het ontwikkelen van een aantrekkelijk woningaanbod, de bereikbaarheid van Almelo en de werklocaties, het evenementenbeleid en de citymarketing.